Hestamennska
Áætlað er að 30.000 einstaklingar stundi hestamennsku á einn eða annan hátt á landinu. Skráðir félagar hjá Landssambandi hestamannafélaga eru um 12.500 í 39 félögum og ætlaður fjöldi hesta á landinu er um 92.000. Í bæklingi VÍS, Öryggi í hestamennsku, er að finna fróðlegt efni sem snýr að öruggum útreiðum fyrir knapa, ökumenn og aðra.

Hestar og umferð
Öruggasta umhverfi til útreiða er aflokað rými eða sérstakir reiðstígar þar sem ekki er önnur umferð. Sérstakir reiðstígar eru ekki margir á Íslandi og oftar en ekki liggja þeir meðfram vegum þar sem umferð ýmissa farartækja og/eða gangandi fólks er.
Stærstu hesthúsahverfin liggja mörg hver nálægt þéttbýli þar sem ekki er hægt að ganga að tillitssemi við hestamenn og hross vísri. Afleiðingar áreksturs milli bíls og hests geta verið mjög alvarlegar enda vegur meðalhestur um 370 kg og knapi illa varinn ef hann lendir í slysi.
Hvað gerir hestamenn öruggari í umferðinni?
Hestur telst til „farartækja“ og hefur sama rétt á að fara um vegi og bílar.
- Knapar þurfa að tryggja sýnileika sinn s.s. með endurskinsmerkjum og sýnileikafatnaði.
- Knapar þurfa að þekkja almennar umferðarreglur. Í blandaðri umferð er góð regla að nota sömu bendingar og hjólreiðamenn til að sýna hvert maður stefnir.
- Hægri reglan gildir þegar riðið er hest þannig að ríða skal hægra megin á vegi, eins nálægt kanti og hægt er. Þegar hestur er teymdur á vegi skal teyma hann hægra megin á veginum og skal maðurinn vera næst umferðinni, þ.e.a.s. vinstra megin við hestinn.
- Nota skal reiðvegi þar sem þeir eru fyrir hendi.
- Hestamenn mega ekki ríða eftir gangstéttum eða merktum göngustígum.
- Ef hópur af reiðmönnum þverar veg telst hópurinn ein heild og ökumenn mega ekki keyra í gegnum hópinn heldur eiga þeir að bíða þangað til síðasti hestur er kominn yfir. Vegna hópeðlis hesta getur verið mjög hættulegt að skipta hópnum. Hestarnir sem eftir verða geta orðið órólegir og tekið upp á því að hlaupa á eftir hinum sem undan hafa farið. Það er góð regla þegar farið er yfir veg að fremsti knapi gefi merki og allir þveri veginn samtímis.
- Forðist að ríða úti á bílvegum.
- Þakkið bílstjórum sem hægja ferðina og taka tillit. Bílstjóri sem hefur fengið vinalegt „takk“ frá reiðmanni sýnir frekar tillitssemi næst þegar hann mætir hesti.
- Reynið að gera ykkur sýnileg fyrir bílstjórum.
- Ef hestur verður órólegur, reynið þá að ná sambandi við bílstjórann og gefa honum merki um að hægja ferðina eða stoppa.
- Reynið að vera eins langt til hægri á vegkantinum og kostur er.
- Gott er að fara af baki ef mætt er vélhjólum eða sleðum.
Mótorhjól og hestar
Til að auka skilning og samvinnu á milli hestamanna og mótorhjólamanna var farið í samvinnu á milli hestamannafélaga, mótorhjólaklúbba og tryggingarfélaga. Veggspjald og myndband var búið til og eiga Hestamannafélagið Fákur og Vélhjólaíþróttaklúbburinn veg og vanda af því.
Hesthúsið
Hesthúsið og allt umhverfi þess þarf að miða að því að óvanir komist slysalaust frá því.
Umgengni um hesthúsið
- Forðist að gefa hestum brauð/nammi beint úr hendinni. Setjið það frekar í stallinn.
- Stíuhurðir eiga að vera lokaðar. Lausir hestar utan stíu í hesthúsi skapa hættu.
- Hafið ró og næði í hesthúsinu. Samtöl skulu fara fram í venjulegri tónhæð. Taka ber tillit til þess að hestar heyra mun betur en manneskjur. Rifrildi, öskur og óvænt hljóð geta hrætt þá.
- Ef nálgast á hest aftan frá má ekki koma honum að óvörum, gott er að undirbúa hann með því að tala við hann.
- Ekki hlaupa í hesthúsinu nema í neyð. Passið vel að börn hlaupi ekki eða klifri í milligerðum og í stöllum.
- Hver hlutur á að vera á sínum stað. Reiðtygi eiga ekki að liggja á hesthúsganginum. Ef hestur stígur í ístað eða ól getur hann dregið viðkomandi hlut með sér og fælst.
- Aldrei reykja í eða við hesthúsið.
- Skartgripir og opnir skór eiga ekki heima í hesthúsi.
- Teyma skal hest í taumi, ekki halda bara í múl. Aldrei skal vefja taum utan um hönd. Ef hestur reynir að slíta sig burt frá knapa þarf taumurinn að geta runnið úr hendinni, annars geta komið alvarlegir áverkar á höndina og knapinn jafnvel dregist með.
Aðbúnaður hesthúsa
- Athugið að dyr séu nógu breiðar þannig að ekki sé hætta á því að hnakkur á baki hestsins geti fests á leið út eða að maður sem teymir hest um dyrnar geti kramist milli hests og stafs. Tvískiptar hurðir geta verið slysagildra þar sem fólk opnar oft bara aðra hurðina.
- Hesthúsagangar þurfa að vera það breiðir að öruggt sé að fara um þá.
- Útihurðir á að vera auðvelt að opna og hægt að tylla þeim svo þær skelli t.d. ekki á hest í roki.
- Stíuhurðir þarf að vera auðvelt að opna að innan.
- Hafið grindur fyrir þeim gluggum sem hestar komast að
- Ekki er gott að setja hesta saman í stíu sem ekki eru sáttir við hvorn annan. Það eykur hættu á slagsmálum.
- Setjið sand til að forðast hálku utanhúss og sjáið einnig til þess að gólfið í hesthúsinu sé ekki hált.
Hesturinn
Öryggi í umgengni við hesta snýst að stórum hluta um að gera sér grein fyrir því hvernig hestar bregðast við ólíkum aðstæðum. Það er meginmunur á viðbrögðum manna og hesta. Um leið og maður gerir sér grein fyrir því hvernig hestur bregst við eru meiri líkur á því að koma megi í veg fyrir slys. Hestar eru stór dýr sem geta auðveldlega skaðað knapa sinn og skapað hættu í umhverfi sem þeir eiga ekkert erindi í. Í bæklingi VÍS, Öryggi í hestamennsku, er að finna fróðlegt efni sem snýr að mörgum öryggisatriðum sem og fræðslu um flótta- og hjarðeðli hesta, skynfæri þeirra og minni, hvaða áhrif umhverfið hefur á þá, líkamsástand, ábyrgð knapa og kaup á hestum.
Reiðskólar og hestaleigur
- Eru til reyndir og vel tamdir hestar fyrir óvana knapa?
- Eru til passlegir hnakkar, hjálmar og öryggisístöð fyrir stóra sem smáa?
- Er ástand reiðtygja gott?
- Eru menntaðir og reynslumiklir reiðkennarar/starfsmenn?
- Hvernig eru reiðleiðir? Aflokaðir stígar eða stígar þar sem búast má við umferð annarra hesta og/eða farartækja?
- Fá gestir leiðbeiningar áður en hestur er afhentur og lagt er af stað í reiðtúr?
- Eru börnum/óvönum kennd undirstöðuatriði reiðmennsku í gerði áður en lagt er af stað?
- Athugar starfsmaður ístöð og gjarðir eftir að komið er á bak?
- Er fararstjórinn með síma og skyndihjálpartösku?
- Ávallt skal hlusta og fara eftir leiðbeiningum starfsmanns/fararstjóra og ekki fara fram úr honum. Taka þarf tillit til þess óvanasta í hópnum og miða hraðann við hann.
Öryggisbúnaður
Grundvallaratriði öryggis í umgengni við hesta er kunnátta og skilningur á eðli þeirra og hegðun. Umgangast þarf hross af þolinmæði og með þarfir þeirra í fyrirrúmi. Þó svo að rétt sé staðið að öllum atriðum í samskiptum við hesta geta slys orðið. Afar mikilvægt er því að nota öryggisbúnað sem hannaður er til að koma í veg fyrir slys og til þess að verja knapann gegn meiðslum. Þetta á við um alla sem stunda hestamennsku, áhugamenn sem og reynslumikið fagfólk.
Öryggisbúnaður
Lágmarksöryggisbúnaður hvers hestamanns er reiðhjálmur, öryggisvesti, reiðskór, endurskinsmerki, hanskar og öryggisístöð. Þess ber að geta að listinn er engan veginn tæmandi yfir öryggisbúnað.
Lög um persónulegan öryggisbúnað - CE merking
Til að mega selja persónulegan öryggisbúnað í EES löndum verður hann að uppfylla öryggisstaðla. CE merkið er staðfesting á því að vara uppfylli öryggisstaðal og þar með grunnkröfur varðandi heilsu og öryggismál fyrir viðkomandi vöruflokk. Merkið skal vera sýnilegt, auðlesið og varanlegt.
Hjálmur
Reiðhjálmur er staðalbúnaður hestamanns í reið, en það getur einnig verið ástæða til að nota hjálm við aðrar aðstæður. Hverjum hjálmi eiga að fylgja leiðbeiningar um stillingar og umhirðu. Í kulda er hægt að nota sérstakar húfur sem passa undir hjálminn. Hjálmur veitir vörn við höfuðáverkum, en jafnvel létt högg á höfuð geta valdið heilahristingi. Alvarlegir höfuðáverkar geta haft varanleg áhrif á heilsu og líf fólks.
Stillingar hjálma
Lesið notendaleiðbeiningar. Hjálmur verður að passa notanda til þess að veita vörn. Hjálmur sem ekki passar (í flestum tilfellum of stór) veitir falskt öryggi. Hökuól hjálmsins þarf að vera stillanleg og læsing hans auðveld í notkun. Hjálmurinn verður að sitja vel og rétt til að veita fullkomna vörn. Mismunandi gerðir hjálma geta hentað mismunandi höfuðlagi, hjálmurinn á að vera þægilegur fyrir notandann.
Börn og hjálmar
Það er afar mikilvægt að barn fái hjálm sem passar því fullkomlega á hverjum tíma. Ekki kaupa of stóran hjálm sem barnið vex upp í. Stillanlegir barnahjálmar eru vinsælir og góðir því hjálmurinn þarf að sitja rétt til að veita nauðsynlega vörn.
Merkingar sem eiga að vera sýnilegar inni í hjálmi:
- EN 1384 er staðall fyrir reiðhjálma og á þetta merki líka að vera inni í „hattahjálmum“. Ef hjálmurinn ber merkið EN 812 þá er hann ekki hjálmur heldur eins konar „höggdeyfihúfa“ sem veitir alls ekki sömu vörn og reiðhjálmur.
- CE merkið.
- Texti eða mynd sem merkir að hjálmurinn sé reiðhjálmur.
- Stærð í sentímetrum.
- Nafn, vörumerki og annað sem einkennir framleiðandann.
- Ár og ársfjórðungur/mánuður framleiðslu.
- ATH! Hjálmur sem hefur orðið fyrir höggi er ekki lengur öruggur og ber að taka úr notkun umsvifalaust.
Reiðskór og reiðstígvél
Í umgengni við hesta og í reið, er mikilvægt að nota skó sem henta umhverfinu jafnt sem verkefninu. Sterkir skór með grófum sóla sem síður renna á hálum hesthúsgólfum eða í vetrarhálku stuðla að auknu öryggi, t.d. þegar verið er að teyma hest. Á hestbaki á hins vegar að nota skó sem ekki hafa of grófan sóla. Grófur sóli getur valdið því að knapi festist í ístaðinu detti hann af baki. Mikilvægt er að skór hafi hæl. Hællinn varnar því að fótur renni fram í ístaðið og festist.
Öryggisvesti
Í mörgum öðrum löndum teljast öryggisvesti til skyldubúnaðar ungra hestamanna (yngri en 14 ára). Öryggisvesti veitir vörn gegn áverka á baki og brjóstkassa sem geta orðið ef knapi dettur af baki eða ef hestur hnýtur og knapi lendir undir honum. Vestið dregur úr áhrifum höggs með því að dreifa þrýstingnum. Það verndar til að mynda gegn áverkum af völdum steins sem knapi lendir á. Öryggisvesti dregur úr hættu á að rif, viðbein, hryggjarliðir, herðablöð o.s.frv. brotni við fall, og notkun þess minnkar líkur á mænuskaða vegna falls af hestbaki.
Endurskinsmerki
Það er nauðsynlegt að bera endurskinsmerki, bæði fyrir knapa og hross, í ljósaskiptum eða myrkri, hvort sem knapi er gangandi eða á hestbaki. Notkun endurskinsmerkja tryggir að akandi vegfarendur sjái umferð manna og hesta í myrki.
Ef knapi dettur af baki getur hann misst hestinn frá sér og hann stefnt út í umferðina með ófyrirsjáanlegum afleiðingum. Þess vegna þarf hesturinn líka að bera endurskinsmerki. Þau endurskinsmerki sem talin eru henta best fyrir hrossið eru endurskin sem höfð eru neðarlega á fótum þess. Endurskin fyrir knapann eru t.a.m. endurskinsvesti og þar til gerðir lampar sem festir eru á vinstri kálfa. Hvítt ljós vísar fram og rautt ljós aftur. Aðrar útfærslur endurskinsmerkja eru t.d. endurskinsmerki sem fest eru á ístöð, í tagl hesta, á stígvél og á hjálma.
Hanskar
Notkun hanska til að auka gripið um tauminn, hvort sem er þegar hestur er teymdur/hringteymdur eða þegar knapi er á hestbaki, getur komið í veg fyrir meiðsl, t.d. ef hestur reynir að rífa sig lausan. Í miklum kulda geta hendur kólnað og þar með minnkar gripið. Því er áríðandi að nota hlýja vettlinga sem henta vel til reiðmennsku.
Öryggisístöð
Öryggisístöð eru hönnuð með það í huga að koma í veg fyrir að knapi festist í ístaði við fall af hestbaki og dragist á eftir hesti sínum. Gætið þess að ístöðin snúi ætíð rétt.
Algengustu öryggisístöð eru eftirfarandi:
- Önnur hlið ístaðsins opnast og fóturinn losnar úr því.
- Ístöð með S-bogum eru algengust hér á landi. S-boginn gefur pláss fyrir fótinn til að snúast úr ístaðinu við fall af baki. Boginn sem vísar fram skal vera utanfótar.
- Ístöð með grind að framan eru oft notuð fyrir börn til að fóturinn renni ekki fram í ístaðið.Sérstaklega er mælt með notkun slíkra ístaða fyrir börn undir 12 ára aldri.