Eldvarnir
Um helmingur bruna á heimilum tengist rafmagni og rafmagnstækjum. Þar af er helmingur út frá eldavélum eða 25% allra bruna á heimilum. Í kringum jól og áramót eru brunar tengdir kertum og kertaskreytingum algengastir.
Handbók heimilisins um eldvarnir sem Eldvarnabandalagið gaf út er rit sem allir ættu að kynna sér. Bókina er einnig hægt að nálgast á ensku og pólsku.
Eldvarnarbúnaður
Á hverju heimili er nauðsynlegt að hafa reykskynjara, slökkvitæki og eldvarnarteppi. Máttur þessa eldvarnarbúnaðar er mikill, kostnaður og fyrirhöfn við að koma honum fyrir er lítill og því ætti ekkert að koma í veg fyrir að þetta sé til staðar.
Reykskynjarar
Manntjón og meiðsl verða helst í eldsvoða þegar fólk sefur. Það er því forgangsatriði í eldvörnum á heimilinu að tryggja að íbúar verði sem fyrst varir við eld og reyk á heimilinu. Virkir reykskynjarar eru einföld og ódýr leið til þess. Samkvæmt byggingareglugerð eiga reykskynjarar að vera á hverju heimili. Skynjarar sem nema hita, gas og kolsýring auka enn frekar á öryggi þar sem það á við.
Tvær gerðir reykskynjara henta á heimilum en optískir reykskynjarar eru mun algengari en þeir jónísku.
- Jónískir reykskynjarar bregðast skjótt við reyk og eru góðir alhliða reykskynjarar í flest rými á heimilum. Þeir eru hins vegar einnig næmir fyrir raka, hita og brælu frá matargerð og henta því ekki í þvottahús og eldhús.
- Optískir reykskynjarar bregðast líka skjótt við reyk en eru ekki eins næmir fyrir öðrum breytingum. Þeir henta því vel til dæmis í eða við eldhús og þvottahús.
Unnt er að tengja marga reykskynjara saman. Það er æskilegt í stórum húsum því þá gera allir skynjarar viðvart um leið og einn fer í gang. Samtengdir skynjarar eru ýmist þráðlausir eða tengdir saman með vír. Einnig er hægt að vera með vaktað brunaviðvörunarkerfi annað hvort í síma eða hjá öryggisfyrirtæki.
Staðsetning
Setjið reykskynjara sem næst miðju lofts og aldrei nær vegg eða ljósi en sem nemur 30 sm. Best er að hafa reykskynjara í öllum rýmum, fyrir framan eða í hverri svefnálmu og á hverri hæð á heimilinu. Ef langur gangur er á heimilinu skal setja skynjara við báða enda. Eins ættu reykskynjarar að vera í öllum herbergjum þar sem raftæki eru.
Skynjari á að vera í bílskúr og er best að tengja hann við reykskynjara í íbúðinni. Sé bíll geymdur í bílskúr getur útblástursreykur sett reykskynjara af stað. Í slíkum tilvikum er rétt að nota hitaskynjara. Þeir eru settir í loft eins og reykskynjarar.
Viðhald og endurnýjun
Reykskynjara þarf að prófa að minnsta kosti fjórum sinnum á ári. Gott er að leyfa heimilisfólkinu að heyra hljóðið í skynjaranum. Flestir reykskynjarar hafa 9 volta rafhlöðu sem þarf að skipta um árlega. Til eru reykskynjarar sem hafa rafhlöðu sem hefur 10 ára líftíma og er þá reykskynjarinn endurnýjaður að þeim tíma liðnum. Ef stutt hljóðmerki heyrist frá skynjaranum á um það bil mínútu fresti þarf að endurnýja rafhlöðuna. Í þeim reykskynjurum sem hafa 9 vatta rafhlöðu er gott að endurnýja rafhlöðuna á sama tíma, til dæmis 1. desember. Nauðsynlegt er að prófa reykskynjarann þegar skipt hefur verið um rafhlöðu.
Líftími reykskynjara er almennt um tíu ár. Gott er að skrá á bakhlið skynjarans hvaða ár hann var settur upp. Skynjarinn endist betur ef hann er ryksugaður að innan í hvert sinn sem skipt er um rafhlöðu. Upplýsingar á íslensku eiga að fylgja þegar skynjarar eru keyptir sem gott er að kynna sér.
Slökkvitæki
Slökkvitæki til heimilisnota henta á mismunandi tegundir elds sem er flokkaður í A, B og C:
- A-flokkur: Eldur í föstum efnum, svo sem húsgögnum og innréttingum.
- B-flokkur: Eldur í eldfimum vökva.
- C-flokkur: Eldur í gasi.
Duftslökkvitæki (A, B, C) eru öflug og mjög áhrifarík á eld í föstum efnum, olíu og gasi og henta því mjög vel á heimilum og í bílinn. Einnig er mælt með þeim í sumarhús án kyndingar því duftið þolir mikið frost. Á Norðurlöndum er í vaxandi mæli mælt með 6 kg duftslökkvitækjum fyrir heimili. Helsti gallinn við duftslökkvitæki er að duftið dreifist víða sem gerir hreinsistarf að eldsvoða loknum erfið.
Léttvatnstæki (A, B) eru einnig góð slökkvitæki. Þau henta þó ekki á gas.
Notkun slökkvitækja
Leiðbeiningar um notkun eiga að vera á tækinu. Kynnið ykkur þær. Slökkva má minniháttar eld með handslökkvitæki og er efninu þá beint að rótum eldsins. Þegar slökkvitæki er beint að eldi í rafmagnstæki ber að standa í að minnsta kosti 1 m fjarlægð frá tækinu.
Ávallt skal þó leggja áherslu á:
1. Að setja ykkur sjálf eða aðra aldrei í hættu.
2. Að hringja ávallt í 112 og óska eftir aðstoð slökkviliðs.
3. Að börn komi sér út en reyni ekki að slökkva eld.
Ef ekki er unnt að slökkva eld er brýnt að yfirgefa rýmið og loka því ef hægt er og láta nágranna vita.
Staðsetning slökkvitækja
Slökkvitæki á að festa á vegg með tilheyrandi búnaði þannig að þægilegt sé að taka það af veggnum til notkunar. Handfangið er þá í 80-90 sm hæð frá gólfi. Setja á tækin við flóttaleið og sem næst útgöngum. Slökkvitæki eru öryggistæki. Þau eiga því að vera sýnileg og aðgengileg þegar gengið er um íbúðina svo að allir viti hvar þau eru ef nauðsynlegt reynist að nota þau.
Endurnýjun og viðhald
Slökkvitæki hafa takmarkaðan líftíma og þau þarf að yfirfara reglulega. Upplýsingar um viðhald og endurnýjun eiga að vera á tækinu. Leitið einnig upplýsinga um viðhald og endurnýjun hjá seljendum.
Eldvarnateppi
Talsverð eldhætta fylgir eldamennsku sér í lagi notkun olíu og feiti í eldhúsum. Eldvarnateppi ætti því að vera í öllum eldhúsum. Staðsett á sýnilegum og aðgengilegum stað. Þó ekki svo nærri eldavél að erfitt verði að ná til þess ef eldur logar í potti eða pönnu.
Ef eldur kviknar í olíu eða potti er nauðsynlegt að bregðast rétt við:
- Skvettið alls ekki vatni á eldinn. Það veldur sprengingu.
- Reynið ekki að fara út með logandi pott/pönnu.
- Leggið eldvarnateppi eða pottlok yfir logandi pott/pönnu og þéttið að uns eldurinn hefur slokknað sem getur tekið nokkrar mínútur. Verjið hendur gegn hitanum eins og kostur er.
- Slökkvið undir hellunni ef þið getið. Sé eldavélin með sléttu helluborði má færa pottinn/pönnuna varlega af hellunni.
Gasskynjari
Lítil lykt er af gasi og enginn litur. Gasleki getur því auðveldlega átt sér stað án þess að nokkur átti sig á því. Afleiðingarnar geta verið mjög alvarlegar. Til að mynda sprenging af litlum neista við að kveikt er á gaseldavél eða bara frá stöðurafmagni í fötum. Gas í andrúmslofti getur líka haft alvarlegar líkamlegar afleiðingar og jafnvel valdið dauða. Gasskynjari þarf því að vera til staðar allsstaðar þar sem gas er notað innandyra. Þar sem gas er þyngra en andrúmsloft leitar það niður. Því þarf að festa skynjarann neðan á sökkul í eldhúsi eða í sambærilegri hæð í öðrum rýmum.
Þar sem gashylki eða búnaður tengdur því er geymdur, t.d. í bílskúrum, er mjög áríðandi að setja gasskynjara við gólf nálægt búnaði og kútum. Gaskútar verða að standa uppréttir á stöðugri undirstöðu.
Eldstæði
- Sækja þarf um leyfi byggingafulltrúa áður en eldstæði eru sett upp.
- Veljið viðurkenndan búnað, fáið fagmann í uppsetningu og frágang og fylgið leiðbeiningum um notkun.
- Tryggið aðstreymi fersks lofts til að stjórna megi brunanum og koma í veg fyrir að súrefnisskortur setji fólk í hættu. Setjið kolsýringsskynjara í loft.
- Varist snertingu við heita hluta tækjanna. Mælt er með því að kamínur og rör séu einangruð eins og kostur er.
- Notið öryggis- og neistagrind.
- Hreinsið eða látið hreinsa tækin reglulega. Gott er að miða við að ef tækin eru notuð einu sinni á dag þarf að hreinsa þau einu sinni á ári.
- Farið ekki að sofa eða yfirgefið húsnæðið meðan logar enn í eldstæðinu.
- Ekki brenna hluti sem gefa frá sér heilsuspillandi reyk, svo sem plast- og gúmmíefni.
Etanól-arnar
- Í etanól-örnum er etanól brennt í opnum skálum. Veruleg eldhætta getur stafað af notkun þeirra. Fylgið leiðbeiningum framleiðanda um uppsetningu og notkun.
- Arininn þarf að hengja á eða láta standa á stöðugu og óbrennanlegu undirlagi.
- Fjarlægð að brennanlegu efni má ekki vera minni en 1 m.
- Herbergið má ekki vera minna en 23 m2 en eftir því sem arinninn er stærri og eldsneytismagnið meira þarf stærra rými. Arininn má ekki nota í kjallara og svefnherbergjum.
- Mikilvægt er að loftræsting sé nægjanleg.
Nokkrar ábendingar við notkun etanól-arna:
- Aldrei má bæta við etanóli eftir að tendrað hefur verið í arninum.
- Eingöngu má flytja arininn þegar ekkert eldsneyti er í honum.
- Látið ekki loga í arninum án eftirlits fullorðinna.
- Ekki má nota aðra gerð eldsneytis en framleiðandi mælir með. Öll ílát undir eldsneyti eiga að vera með barnalæsingu og geymast á öruggum stað.
- Eingöngu má slökkva í eldsneytinu með þar til gerðum lokunum, þar sem þær eru fyrir hendi. Annars verður að láta eldsneytið brenna upp. Ekki má nota vatn til þess að slökkva eld í etanól-arni.
Gas
Veljið viðurkenndan búnað í sambandi við gasið og fáið fagmann til að koma tækjunum fyrir. Skipta þarf um slöngur á um fimm ára fresti og er þá ráðlegt að láta yfirfara annan búnað. Ýmis búnaður eykur öryggi við notkun á gasi, svo sem búnaður sem lokar fyrir gasstreymi ef slanga gefur sig. Ekki fúska við gas!
Geymsla á gasi
Geyma á gaskúta á vel loftræstum stöðum. Sé gas geymt í lokuðum skáp ber að tryggja loftræstingu bæði ofan til og við botn. Æskilegast er að geyma gaskúta utandyra í læstum og merktum skáp. Ef gaskútur er geymdur tengdur utandyra er mikilvægt að snjór og vatn komist ekki að honum þar sem vatnið getur frosið í þrýstijafnaranum og eyðilagt hann. Síðan þegar gasið er notað næst þá flæðir gasið allt út í einu með því eldhafi sem getur fylgt.
Inni í íbúðarhúsum, bílskúrum og sumarhúsum má að hámarki hafa einn 11 kg gaskút. Í geymslum fjölbýlishúsa má geyma 5 kg gaskúta með viðeigandi loftræstingu. Þar sem gashylki eða búnaður tengdur því er innanhúss er mjög áríðandi að setja gasskynjara við gólf nálægt búnaði og kútum. Gaskútar verða að standa uppréttir á stöðugri undirstöðu.
Í húsbílum og ferðavögnum má hafa tvö 11 kg gashylki, eitt í notkun og annað til vara. Æskilegt er að hafa rými þar sem gaskútar eru í notkun ólæst til þess að utanaðkomandi geti skrúfað fyrir gasið í neyð.
Merking á húsnæði þar sem gas er geymt
Komi upp eldur er mikilvægt að slökkviliðsmenn geti áttað sig á hvort gaskútar eru í húsnæðinu því af þeim getur stafað mikil sprengihætta. Til eru límmiðar til að setja við neðstu löm á hurð eða neðarlega í dyrakarm í útidyrum til að gefa til kynna að gaskútar séu í viðkomandi húsnæði. Einnig má setja límmiða á áberandi stað þar sem gaskútur er geymdur, svo sem á geymslur, garðhús, skápa og hólf.
Útigrillið
Fylgist vel með þegar verið er að grilla og bregðist við áður en mikill eldur kemur upp í grillinu. Varist að grilla of nærri timburvegg eða glugga með stórum rúðum. Skrúfið fyrir gaskútinn að notkun lokinni.
Kerti og skreytingar
- Rafmagnskerti eru ávallt öruggust.
- Festið logandi kerti tryggilega á eldtrega og stöðuga undirstöðu.
- Hafið þau ekki of nærri hitagjafa, svo sem ofni eða sjónvarpi. Logandi kerti á ekki að standa ofan á raftæki.
- Hafið þau ekki nærri efnum sem auðveldlega getur kviknað í.
- Öruggast er að nota kramarhús, sjálfslökkvandi kerti eða kertaslökkvara í skreytingar. Sé það ekki gert er mikilvægt að láta skraut ekki liggja að kerti, eldverja skreytinguna og slökkva tímanlega á kertunum.
- Farið aldrei frá logandi kerti og látið börn ekki komast í eldfæri eða logandi kerti.
- Gætið að dýrum nærri logandi kertum. Þau geta verið forvitin og farið í eldinn.
Rýmingaráætlun
Nauðsynlegt er að fjölskyldan geri áætlun um hvernig yfirgefa á heimilið ef eldur kemur upp. Slík áætlun getur ráðið úrslitum um hvort allir komast heilir út. Ef unnt er skal loka rýminu þar sem eldur logar. Það tefur útbreiðslu elds og reyks.
Best er að öll fjölskyldan taki þátt í að gera áætlunina og æfi hana síðan. Foreldrar og forráðamenn bera að sjálfsögðu ábyrgð á rýmingu íbúðarinnar og ber að forðast að ræða þannig við börn um eldvarnir að það skapi ótta. Brýnið þó fyrir ungum börnum að þau megi ekki fela sig inni í skáp eða undir rúmi. Mörg dæmi eru um að slökkviliðsmenn hafi átt erfitt með að bjarga börnum úr brennandi húsum vegna þessa.
Við gerð flóttaáætlunar þarf að hafa eftirfarandi í huga:
- Tvær greiðar leiðir eiga að vera út úr íbúðinni og húsinu. Komið fyrir neyðarstiga þar sem þörf krefur.
- Að allir viti að þeir eiga að fara út um leið og elds verður vart. Hringið á slökkvilið í 112 eins fljótt og auðið er.
- Ákveða þarf fyrirfram stað þar sem allir hittast þegar út er komið. Þannig má ganga úr skugga um hvort allir hafi skilað sér út.
Flóttaleiðir og rýming í fjölbýli
Slökkvilið gefur út fyrirmæli um rýmingu og ber að fylgja þeim. Þegar brennandi íbúð er yfirgefin út í stigagang er brýnt að loka dyrunum á eftir sér. Annars fyllist stigagangurinn af reyk og aðrir íbúar komast ekki út.
Flóttaleiðir í fjölbýli eru stigagangar og svalir. Aðgangur að svaladyrum á að vera greiður og auðvelt þarf að vera að opna þær. Flóttaleiðir eiga að vera opnanlegar innan frá án lykils. Notið stigaganga ekki sem geymslur.
Lyftur má aldrei nota í eldsvoða því þær geta stöðvast á þeirri hæð sem eldur logar og fyllst af reyk. Hver íbúð er sérstakt brunahólf. Ef reykur er í stigagangi er öruggara að halda sig inni í íbúðinni og láta vita af sér við glugga eða á svölum. Það má til dæmis gera með því að setja ljóst klæði út um glugga eða á svalir.
Efnið að ofan er fengið úr bæklingi Eldvarnabandalagsins.
Sjálfsíkveikjur
Vel þekkt er að kviknað getur m.a. í viðarolíu í tuskum, svampi eða öðru slíku og er þá getið um þá hættu á umbúðunum. En sjálfsíkveikja getur einnig orðið í þvotti sem smitaður er matar- eða nuddolíu jafnvel þótt hann hafi verið þveginn því það getur enn verið talsvert eftir af olíu sem ekki þvæst úr tauinu.
Það sem gerist er að inni í hrúgunni verður efnahvarf sem myndar hita. Því stærri sem hrúgan er, því meiri verður einangrunin og hitastigið hækkar hraðar. Að lokum verður hitinn það mikill að eldur kviknar.
Ýmis bleikiefni í þvotti geta aukið þessa áhættu en eftir að þvottur er þveginn þá er utanaðkomandi hiti líkt og þurrkari skilyrði til að eldur kvikni. Áhætta á brunum er mest hjá fyrirtækjum en getur líka verið til staðar á heimilum, m.a. þegar viðarolía hefur verið borin á húsgögn eða matarolía þerruð upp.
Vinnureglur til að draga úr hættu á sjálfsíkveikju:
- Bleyta olíublautar tuskur, setja þær í poka og lofttæma pokann.
- Þvo olíusmitaðan þvott strax.
- Ekki nota þurrkara þegar olíusmitaður þvottur er þveginn. Ef þurrkari er notaður láta hann enda á 10-15 mín. kæliprógrammi eða nota krumpuvarna stillingu á heimilisþurrkurum.
- Láta þurrkara klára prógrammið og geyma þvottinn aldrei í þurrkaranum eftir að hann er búinn. Heldur dreifa úr þvotti meðan hann kólnar niður í herbergishita
- Gæta þess að lósía sé ávallt hrein.
Mikilvægt er að allir hugi að eigin eldvörnum. Að virkt brunaviðvörunarkerfi og slökkvitæki séu til staðar hjá fyrirtækjum, starfsmenn þjálfaðir í notkun slökkvitækja og á heimilum séu reykskynjarar, slökkvitæki og eldvarnarteppi til staðar.
Kastljós var með umfjöllun um sjálfsíkveikjur í þvotti og tuskum sem áhugavert er að sjá.